Akcja społeczna Browaru Tenczynek - #NieWstydźSię

Odczuwanie wstydu najczęściej prowadzi do obniżania samooceny. A to często rodzi depresję. Według danych NFZ ponad 3% Polek i Polaków cierpi na depresję. Liczba ta może być zaniżona, w związku z bardzo ograniczonym dostępem do profesjonalnej pomocy udzielanie przez psychologów i psychiatrów. Częściej (73% zdiagnozowanych chorych) to kobiety. Ze wstydem łączy się poczucie bezsilności i niższości wynikające z niekorzystnej oceny siebie wobec innych. Norbert Elias określił wstyd jako „lęk przed degradacją socjalną”, uczucie alarmujące o utracie pożądanej pozycji społecznej, dostępu do zasobów i zdolności sprawowania władzy, o byciu podporządkowanym. W dobie pandemii, skutkującej radyklanym ograniczeniem kontaktów międzyludzkich, poczuciem stałego zagrożenia dla życia i zdrowia, a także bezpieczeństwa socjalnego, nierozładowane poczucie wstydu jest jeszcze bardziej niebezpieczne.

„Wstyd się przyznać przed samym sobą, że jest się uzależnionym, że ma się depresje, że jest się ofiarą przemocy. A dzisiaj w dobie pandemii zaburzenia osobowości są największym problemem, przy braku systemowej pomocy psychologicznej. Dlatego, chcemy przekonywać, że ten wstyd, którego tak bardzo się boimy jest głównie w nas, w naszych głowach. Że warto porozmawiać, wyrzucić z siebie to poczucie winy z siebie i poczujesz się lepiej. Wypowiedz to, czego tak bardzo się boisz. Bez przełamania swojego wstydu nie sposób zacząć zmiany na lepsze. Zachęcam do włączenia się do naszej akcji #NieWstydźSię.” – zachęca Janusz Palikot, twórca obecnego Browaru w Tenczynku. 

W dobie wszechogarniających mediów społecznościowych, zwłaszcza Instagrama i Facebooka zmienia się poczucie wstydu i przyczyny, dla których wstydzimy się. Wstyd i poczucie winy, dwa formalnie różne uczucia często są ze sobą mylone. W języku polskim termin „wstyd” definiowany jest jako „nieprzyjemne, upokarzające uczucie wywołane świadomością własnych lub cudzych braków (...) połączone z lękiem przed opinią innych" (Dunaj, 1996, s. 1253). „Poczucie winy” odnosi się do reakcji na własny „czyn, postępek, zachowanie uznane za wykroczenie, sprzeczne z normami obyczajowymi, moralnymi, z przepisami prawa" (Dunaj, 1996, s. 1229).

W psychologii konstrukty wstydu i poczucia winy definiowane są w podobny sposób: wstyd określany jest jako „stan emocjonalny wywołany świadomością niegodnego lub ośmieszającego zachowania" (Reber, 2000, s. 839), natomiast poczucie winy definiowane jest jako „stan emocjonalny wywołany przez świadomość przekroczenia norm moralnych" (Reber, 2000, s. 829). Emocja wstydu wiąże się ze świadomością popełnienia błędu, podczas gdy poczucie winy wiąże się ze świadomością złamania norm. Obie emocje powstają w konsekwencji naruszenia własnych norm, co za tym idzie uznawane są za emocje kłopotliwe (Zaleski, 1998).

Polskie poczucie wstydu stało się kanwą pracy doktorskiej dr Katarzyny Chajbos. W pracy zatytułowanej „Wstyd w życiu Polaków: sposoby rozumienia i doświadczania, role i formy obecności” opublikowanej w roku 2019 przez Wydział Nauk Społecznych Instytut Socjologii, Uniwersytetu Adam Mickiewicza w Poznaniu pokazała ona polskie spojrzenie na wstyd, w sposób systemowy.

Badanie sondażowe zrealizowane w ramach pracy pokazało postrzeganie przez Polaków przyczyn pojawienia się uczucia wstydu. Aż 69,4% badanych jako najważniejsze źródło swojego wstydu uważa politykę. Ponad połowa z tych odpowiedzi odnosiła się do osobowych wskazań na polityków i rządzących (np. „za polityków w naszym kraju”; „za prezydenta, premiera, innych polityków”).

Drugą przyczyną rodzącą poczucie wstydu dla 50% badanych są zachowania w obszarze obyczajowości. Chodzi o negatywne cechy i postawy Polaków (np. „za nieuzasadnione pretensje do innych”; „za narzekanie”), stereotypy (np. „za stereotypy, które wygenerowała historia na przestrzeni lat, tzn. smykałka do kradzieży, rozrywkowy tryb życia, pijaństwo”; „za złodziejstwo”) czy przekroczenia savoir vivre i wpadki (np. „wulgarności”; „obżarstwa”).

41,8% badanych wskazywało na powody do wstydu rodzące się w sferze ekonomicznej - biedę i niedostatek (np. „że mało zarabiają”; „biedy”; „niskich zarobków”). Poza bezpośrednimi odniesieniami do biedy, badani wskazywali także statusu społecznego czy pochodzenia (np. „pochodzenie z małych miejscowości”; „statusu społecznego”) oraz na stan przestrzeni publicznej czy na zasobność portfeli Polaków (np. „za samochody”; „stan polskich dróg”).

11,2% znajdowało powód do wstydu w polskiej historii. Badani udzielali zarówno ogólnych odpowiedzi (np. „za część swojej historii”; „Powinniśmy się wstydzić tego, że nie potrafimy się jednoczyć i żyć w zgodzie i harmonii, mimo tych okropności jakie przeżyli Polacy”), jak i tych odnoszących się do konkretnych wydarzeń. W tej kategorii dominowały zdarzenia z czasów II wojny światowej (np. „za to, że oprócz okazywania dobroci serca podczas II WS Polacy mieli czasem też swój niechlubny udział”), stosunków polsko-żydowskich (np. „że nie pomagali Żydom”). Także PRL stał się źródłem wstydu („straconych lat bez dostępu do wiedzy, możliwości rozwoju, odcięcia od nowoczesnego świata. To piętno «żelaznej kurtyny» ciąży nadal nad nami”).

Ciekawe, że źródłem wstydu dla 8,2% badanych było ciało, a dla 6,1%.  seks oraz intymność. Wśród pierwszej kategorii dominowała nagość oraz wizerunek (np. „wyglądu, ubioru”; „swoich ciał”), a w drugiej te związane z ekspresją emocjonalną i seksualną (np. „swojej seksualności”; „mówienia otwarcie o uczuciach”; „spraw związanych ze sferą seksualną”). Z analizy danych społeczno-demograficznych wynika, że te dwa aspekty są wstydliwe dla Polaków zdaniem młodszych grup wiekowych do 50. roku życia. Największy wstyd w sferze intymności i seksualności odczuwali głównie mężczyźni. Także dla nich (87,5%) powodem do wstydu były porażki sportowe, niedostrzegane niemal przez kobiety jako powód do wstydu.

Pytani o to czego powinni się wstydzić Polacy, respondenci zmienili swoją perspektywę i wskazali obyczajowość (49,4% badanych). Zwracano uwagę na stereotypowe cechy jakie dostrzegamy u siebie, jako narodu - narzekanie, niezadowolenie, cwaniactwo, skłonność do „kombinowania” (np. „kombinowania w złym znaczeniu tego słowa”; „nadmiernego cwaniactwa”; „swojego niezadowolenia”). Badani wskazywali także na wpadki i przekroczenia savoir vivre oraz na problemy rodaków z alkoholem.

Politykę, jako powód do wstydu dla Polaków wskazało 20% badanych. Respondenci krytycznie odnosili się do konkretnych osób (wskazując np. na Janusza Korwin Mikkego), konfliktów u władzy (np. „kłótni między politykami”), a także do bierności czy nieudolności działań zarówno po stronie obywateli (np. „powinniśmy się wstydzić się za swoje przyzwolenie na praktykę prowadzoną przez nasz rząd oraz za samych praktyków”), jak i polityków (np. „polityków, którzy nie walczą o dobro narodowe”). Jako źródło wstydu dla Polaków politykę wskazywały głównie kobiety (82,35%).

Jedno jest pewne. Nieprzepracowany wstyd wpływa na zaburzenia relacji międzyludzkich. Pogarsza klimat. Dlatego, o wstydzie trzeba dyskutować. Browar Tenczynek swoją kampanią chce pokazać, że ze wstydem można skutecznie walczyć, przełamywać go. Bo przełamany wstyd to mniej poczucia winy i związanego z nim lęku. Nieważne, jakie są jego przyczyny. Dlatego, nie wstydź się! Że masz partnera, lubisz różowy kolor, lubisz dres, jako codzienny strój. Każdy ma prawo do swojego świata, swoich wyborów, póki nie krzywdzi innych.

Zachęcamy do podzielenia się z nami Twoim wstydem. Opowiedz nam, jak go przełamujesz. A my to pokażemy wszystkim! #NiewstydźSie