Coraz więcej przedsiębiorców jednoosobowych decyduje się na przekształcenie formy swojej działalności w spółkę. Jakie możliwe opcje istnieją, czym różnią się poszczególne formy przekształcenia i jakie aspekty brać pod uwagę dokonując wyboru?
„Wzorcowe” przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) odbywa się na gruncie przepisów ustawy kodeksu spółek handlowych. Nie jest to jednak zawsze optymalna opcja, gdyż ogranicza możliwość wyboru spółki, w którą chce się przekształcić przedsiębiorca, wyłącznie do sp. z o.o.
Alternatywnym rozwiązaniem jest przekształcenie oparte na przepisach kodeksu cywilnego dające dowolność wyboru docelowej spółki, w którą chce się przekształcić przedsiębiorca.
W zależności od potrzeb, może nią być spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, wprowadzona w lipcu 2021 prosta spółka akcyjna, ale także spółki osobowe takie jak: spółka jawna czy komandytowo-akcyjna.
W praktyce dostępne są dwie metody przekształcenia JDG w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego. Są nimi:
1. Wniesienie całego przedsiębiorstwa JDG do nowej spółki
2. Stopniowe wygaszanie JDG na rzecz nowo powstałej spółki
1. Wniesienie całego przedsiębiorstwa jednoosobowej działalności gospodarczej do nowej spółki
W rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników materialnych takich jak m.in.: urządzenia, maszyny, nieruchomości, oraz składników niematerialnych, którymi mogą być koncesje, zezwolenia, decyzje administracyjne czy know-how, wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej. Składniki te tworzą zorganizowaną całość posiadającą określoną wartość, co oznacza, że mogą być przedmiotem zawieranych transakcji handlowych.
Składniki te jako całość mogą zostać wniesione do nowo powstałej spółki w drodze jednej czynności prawnej jako wkład niepieniężny, czyli aport. W rezultacie dotychczasowy przedsiębiorca działając w formie JDG staje się wspólnikiem nowej spółki, zaś wysokość jego wkładu, w przypadku braku odmiennych postanowień, stanowi odpowiednik wartości przenoszonego przedsiębiorstwa.
Forma i czas przekształcenia
Przekształcenie następuje z chwilą zawarcia umowy przeniesienia przedmiotu aportu do spółki. Umowa ta wymaga zachowania formy pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami. Jeśli jednym ze składników wchodzących w skład JDG jest nieruchomość, aby ją przenieść, konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.
Procedura, uwzględniając niezbędne do podjęcia czynności, trwa około jednego miesiąca. Należy jednak wziąć pod uwagę także konieczność przeprowadzenia audytu sytuacji majątkowej i podatkowej przenoszonego przedsiębiorstwa, oraz czas potrzebny na przeprowadzenie procedury założenia nowej spółki oraz rejestrację wszystkich zmian.
Brak sukcesji uniwersalnej po przekształceniu
W przypadku, gdy składniki majątku przedsiębiorcy przechodzą na nową spółkę jako całość, nie dochodzi do tzw. sukcesji uniwersalnej. Oznacza to, że spółka nie nabywa ogółu praw i obowiązków dotychczas przysługujących przedsiębiorcy zorganizowanemu jako jednoosobowa działalność gospodarcza.
Przykładem braku sukcesji uniwersalnej są np. uzyskane przez przedsiębiorcę jednoosobowego w toku wykonywanej działalności zezwolenia, koncesje oraz inne decyzje administracyjne. Po dokonaniu przekształcenia nie przechodzą one na spółkę, do której aportem zostało wniesione przedsiębiorstwo, chyba, że przepisy szczególne przewidują wyjątek od tej reguły. Dlatego też niezbędne jest ponowne wystąpienie o ich wydanie, a co za tym idzie, dochodzi do czasowego ograniczenia wykonywania przedsięwzięć wymagających posiadania zezwoleń, koncesji i innych decyzji administracyjnych, co generuje także ponadprogramowe koszty.
Prawa i obowiązki wynikające z umów JDG
Równie kluczowa jest kwestia przejścia praw i obowiązków wynikających z umów zawartych przez przedsiębiorcę jednoosobowego, które w wyniku przekształcenia, ulegają rozszczepieniu. Prawa przysługujące przedsiębiorcy przechodzą na nowo utworzoną spółkę (chyba, że wolą stron wyłączono możliwość dokonania cesji), obowiązki zaś przechodzą na spółkę z zastrzeżeniem wymogu uzyskania akceptacji drugiej strony umowy. Warto podkreślić, że udzielenie zgody nie jest obowiązkiem, lecz dobrą wolą drugiej strony umowy, co może generować liczne trudności. Konsekwencją braku akceptacji może być sytuacja, w której mimo przeprowadzenia przekształcenia, w odniesieniu do niektórych umów, ich stroną w dalszym ciągu będzie przedsiębiorca jednoosobowy, nie zaś spółka.
2. Wygaszanie jednoosobowej działalności gospodarczej na rzecz nowo powstałej spółki
W wyniku tej formy przekształcenia następuje zmiana formy prawnej prowadzonej działalności, natomiast nowo powstała spółka stanowi podmiot całkowicie odrębny od jednoosobowego przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą. Warto podkreślić, że ta metoda przekształcenia jest procesem bardzo pracochłonnym i wydłużonym w czasie. Przekształcenie nie odbywa się w formie automatycznego i jednoczesnego przejęcia wszystkich dotychczasowych praw i obowiązków jednoosobowego przedsiębiorcy, natomiast wymaga dokonania wielu osobnych czynności prawnych. Oddziałuje to bezpośrednio na czas trwania procesu przekształcenia. Szybkość całego postępowania jest uzależniona od decyzji przedsiębiorcy w tym zakresie, jego indywidualnych potrzeb oraz tego, jak liczne składniki tworzą majątek jednoosobowego przedsiębiorstwa ulegającego przekształceniu.
Sytuacja prawna nowo powstałej spółki
W odniesieniu do umów z dotychczasowymi kontrahentami przedsiębiorcy, muszą one zostać rozwiązane przez przedsiębiorcę jednoosobowego oraz ponownie zawiązanie z udziałem spółki. Aby uprościć procedurę, można dokonać zmiany podmiotowej w zakresie każdej z umów za pośrednictwem umowy cesji. W każdym przypadku kontrahent musi jednak wyrazić zgodę na „wejście” w miejsce przedsiębiorcy nowej spółki. Decyzje administracyjne, w tym koncesje i zezwolenia uzyskane przez przedsiębiorcę w ramach prowadzonej dotychczas JDG nie przechodzą na nowo utworzoną spółkę. Oznacza to konieczność ponownego wystąpienie z wnioskiem o ich wydanie, poniesienie stosownych kosztów oraz uwzględnienie koniecznego na to czasu.
Prawnopodatkowe skutki przeniesienia praw i obowiązków
Z prawnopodatkowego punktu widzenia, dokonane czynności są kwalifikowana jako sprzedaż przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części. W konsekwencji, kupujący, czyli spółka, będzie zobowiązany do zapłacenia podatku od towarów i usług (VAT) w wysokości 23%. Opodatkowaniu tym podatkiem podlega bowiem zasadniczo każda transakcja sprzedaży składnika majątku, również wtedy, gdy przedsiębiorcy przy jego nabyciu nie przysługiwało prawo jego odliczenia. Nowo powstała spółka będzie uprawniona do odliczenia podatku naliczonego w związku z zakupem od jednoosobowej działalności gospodarczej składników majątkowych.
Jaką formę przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę wybrać?
Aby dokonać optymalnej decyzji dotyczącej metody przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę, warto przeprowadzić szczegółową analizę sytuacji przedsiębiorcy. Należy w niej uwzględnić wiele aspektów, wśród nich podstawowe zagadnienia takie jak:
Autorem artykułu jest Marcin Sadowski, prawnik, junior associate KZ Legal (Krzemień Zaliwska Adwokaci i Radcowie Prawni SP.P.)
„Wzorcowe” przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) odbywa się na gruncie przepisów ustawy kodeksu spółek handlowych. Nie jest to jednak zawsze optymalna opcja, gdyż ogranicza możliwość wyboru spółki, w którą chce się przekształcić przedsiębiorca, wyłącznie do sp. z o.o.
Alternatywnym rozwiązaniem jest przekształcenie oparte na przepisach kodeksu cywilnego dające dowolność wyboru docelowej spółki, w którą chce się przekształcić przedsiębiorca.
W zależności od potrzeb, może nią być spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, wprowadzona w lipcu 2021 prosta spółka akcyjna, ale także spółki osobowe takie jak: spółka jawna czy komandytowo-akcyjna.
W praktyce dostępne są dwie metody przekształcenia JDG w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego. Są nimi:
1. Wniesienie całego przedsiębiorstwa JDG do nowej spółki
2. Stopniowe wygaszanie JDG na rzecz nowo powstałej spółki
1. Wniesienie całego przedsiębiorstwa jednoosobowej działalności gospodarczej do nowej spółki
W rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników materialnych takich jak m.in.: urządzenia, maszyny, nieruchomości, oraz składników niematerialnych, którymi mogą być koncesje, zezwolenia, decyzje administracyjne czy know-how, wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej. Składniki te tworzą zorganizowaną całość posiadającą określoną wartość, co oznacza, że mogą być przedmiotem zawieranych transakcji handlowych.
Składniki te jako całość mogą zostać wniesione do nowo powstałej spółki w drodze jednej czynności prawnej jako wkład niepieniężny, czyli aport. W rezultacie dotychczasowy przedsiębiorca działając w formie JDG staje się wspólnikiem nowej spółki, zaś wysokość jego wkładu, w przypadku braku odmiennych postanowień, stanowi odpowiednik wartości przenoszonego przedsiębiorstwa.
Forma i czas przekształcenia
Przekształcenie następuje z chwilą zawarcia umowy przeniesienia przedmiotu aportu do spółki. Umowa ta wymaga zachowania formy pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami. Jeśli jednym ze składników wchodzących w skład JDG jest nieruchomość, aby ją przenieść, konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.
Procedura, uwzględniając niezbędne do podjęcia czynności, trwa około jednego miesiąca. Należy jednak wziąć pod uwagę także konieczność przeprowadzenia audytu sytuacji majątkowej i podatkowej przenoszonego przedsiębiorstwa, oraz czas potrzebny na przeprowadzenie procedury założenia nowej spółki oraz rejestrację wszystkich zmian.
Brak sukcesji uniwersalnej po przekształceniu
W przypadku, gdy składniki majątku przedsiębiorcy przechodzą na nową spółkę jako całość, nie dochodzi do tzw. sukcesji uniwersalnej. Oznacza to, że spółka nie nabywa ogółu praw i obowiązków dotychczas przysługujących przedsiębiorcy zorganizowanemu jako jednoosobowa działalność gospodarcza.
Przykładem braku sukcesji uniwersalnej są np. uzyskane przez przedsiębiorcę jednoosobowego w toku wykonywanej działalności zezwolenia, koncesje oraz inne decyzje administracyjne. Po dokonaniu przekształcenia nie przechodzą one na spółkę, do której aportem zostało wniesione przedsiębiorstwo, chyba, że przepisy szczególne przewidują wyjątek od tej reguły. Dlatego też niezbędne jest ponowne wystąpienie o ich wydanie, a co za tym idzie, dochodzi do czasowego ograniczenia wykonywania przedsięwzięć wymagających posiadania zezwoleń, koncesji i innych decyzji administracyjnych, co generuje także ponadprogramowe koszty.
Prawa i obowiązki wynikające z umów JDG
Równie kluczowa jest kwestia przejścia praw i obowiązków wynikających z umów zawartych przez przedsiębiorcę jednoosobowego, które w wyniku przekształcenia, ulegają rozszczepieniu. Prawa przysługujące przedsiębiorcy przechodzą na nowo utworzoną spółkę (chyba, że wolą stron wyłączono możliwość dokonania cesji), obowiązki zaś przechodzą na spółkę z zastrzeżeniem wymogu uzyskania akceptacji drugiej strony umowy. Warto podkreślić, że udzielenie zgody nie jest obowiązkiem, lecz dobrą wolą drugiej strony umowy, co może generować liczne trudności. Konsekwencją braku akceptacji może być sytuacja, w której mimo przeprowadzenia przekształcenia, w odniesieniu do niektórych umów, ich stroną w dalszym ciągu będzie przedsiębiorca jednoosobowy, nie zaś spółka.
2. Wygaszanie jednoosobowej działalności gospodarczej na rzecz nowo powstałej spółki
W wyniku tej formy przekształcenia następuje zmiana formy prawnej prowadzonej działalności, natomiast nowo powstała spółka stanowi podmiot całkowicie odrębny od jednoosobowego przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą. Warto podkreślić, że ta metoda przekształcenia jest procesem bardzo pracochłonnym i wydłużonym w czasie. Przekształcenie nie odbywa się w formie automatycznego i jednoczesnego przejęcia wszystkich dotychczasowych praw i obowiązków jednoosobowego przedsiębiorcy, natomiast wymaga dokonania wielu osobnych czynności prawnych. Oddziałuje to bezpośrednio na czas trwania procesu przekształcenia. Szybkość całego postępowania jest uzależniona od decyzji przedsiębiorcy w tym zakresie, jego indywidualnych potrzeb oraz tego, jak liczne składniki tworzą majątek jednoosobowego przedsiębiorstwa ulegającego przekształceniu.
Sytuacja prawna nowo powstałej spółki
W odniesieniu do umów z dotychczasowymi kontrahentami przedsiębiorcy, muszą one zostać rozwiązane przez przedsiębiorcę jednoosobowego oraz ponownie zawiązanie z udziałem spółki. Aby uprościć procedurę, można dokonać zmiany podmiotowej w zakresie każdej z umów za pośrednictwem umowy cesji. W każdym przypadku kontrahent musi jednak wyrazić zgodę na „wejście” w miejsce przedsiębiorcy nowej spółki. Decyzje administracyjne, w tym koncesje i zezwolenia uzyskane przez przedsiębiorcę w ramach prowadzonej dotychczas JDG nie przechodzą na nowo utworzoną spółkę. Oznacza to konieczność ponownego wystąpienie z wnioskiem o ich wydanie, poniesienie stosownych kosztów oraz uwzględnienie koniecznego na to czasu.
Prawnopodatkowe skutki przeniesienia praw i obowiązków
Z prawnopodatkowego punktu widzenia, dokonane czynności są kwalifikowana jako sprzedaż przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części. W konsekwencji, kupujący, czyli spółka, będzie zobowiązany do zapłacenia podatku od towarów i usług (VAT) w wysokości 23%. Opodatkowaniu tym podatkiem podlega bowiem zasadniczo każda transakcja sprzedaży składnika majątku, również wtedy, gdy przedsiębiorcy przy jego nabyciu nie przysługiwało prawo jego odliczenia. Nowo powstała spółka będzie uprawniona do odliczenia podatku naliczonego w związku z zakupem od jednoosobowej działalności gospodarczej składników majątkowych.
Jaką formę przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę wybrać?
Aby dokonać optymalnej decyzji dotyczącej metody przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę, warto przeprowadzić szczegółową analizę sytuacji przedsiębiorcy. Należy w niej uwzględnić wiele aspektów, wśród nich podstawowe zagadnienia takie jak:
- czy docelową formą prowadzenia działalności gospodarczej ma być spółka z o.o., czy inna spółka?
- czy decydując się na przekształcenie w spółkę z o.o., S.A. lub PSA przedsiębiorca chce mieć możliwość skorzystania z preferencyjnego 9% CIT?
- czy zostały zawarte umowy kredytowe lub leasingowe?
- czy dotychczasowa działalność opiera się na koncesji lub zezwoleniu?
- czy wchodzące do JDG składniki majątku zostały nabyte z VAT?
- czy przedsiębiorca chce podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu (ZUS)?
Autorem artykułu jest Marcin Sadowski, prawnik, junior associate KZ Legal (Krzemień Zaliwska Adwokaci i Radcowie Prawni SP.P.)
